Mahmut Esat Bozkurt’un Eğitimi

İlk ve Orta Öğretim

Mahmut Esat, ilköğretimine Kuşadası’nda başladı. Bir süre sonra, Babasının isteğiyle, İzmir’de aydın bir kişi olan Düvenci Yusuf Rıza Efendi’nin kurduğu, özel Darül İrfan Mektebi’ne (Özel Yusuf Rıza Mektebi) nakil edildi ve ilk ve orta öğrenimini bu okulda tamamladı. Daha sonra, İzmir İdadisi’ne (bugünkü Atatürk Lisesi) kaydoldu. İdadi’nin 1264 no’lu öğrencisi Mahmut Esat, bu yıllarda “haşarı, çevik, kavgacı” bir öğrenciydi. Ona “Kuşadalı Mahmut” derlerdi. Yoksullara yardımı çok severdi. Kötü durumda bir fakir görse, derhal cebinde ne kadar parası varsa çıkarır verirdi. Tarih dersini çok sever, çok sayıda toplumsal konulara yönelik kitap okurdu ve öğretmenleriyle “serbestçe tartışmalar” yapabilecek bilgi düzeyine sahipti. Ancak matematik dersine karşı aynı ilgiyi duymadı ve ara sıra bu dersten kaçtı.

İzmir İdadi’sini bitirdikten sonra Dayısı Ubeydullah Efendi tarafından İstanbul’a götürülen Mahmut Esat, 1908 yılında İstanbul Üniversitesi Darülfunun (Hukuk Fakültesi) a kaydoldu.

Yüksek Öğretim

• İstanbul Darül Fünun (Hukuk fakültesi)

1908-1909 Eğitim-Öğretim Yılında dört yıllık hukuk öğrenimine başlayan Mahmut Esat, sınıfının en küçük öğrencisiydi. Devletler Hukuku dersini aldığı Cemil Bey onun yaşamında önemli bir yer aldı. Cemil Bey için de Mahmut Esat başarılı bir öğrenciydi. Hukuk eğitimi aldığı yıllarda iktisat konusuna da ilgi duyan, bu ilgisini İttihat Terakki yanlısı Hizmet gazetesindeki yazıları ile ortaya koyan Mahmut Esat, İktisat’ın bilim olarak ortaya çıkışını sağlayan tarihsel olayların analizini yaptı. Bu yazıları ile gazetecilik yaşamına da adım atan Mahmut Esat, yüksek öğrenim yıllarını etkin bir şekilde değerlendirdi (1.)Derslerini çalışmak üzere biraraya geldiği arkadaşları ile öğreniminin sonuna dek Fransızcasını ilerletmek için de çaba sarf etti. Bu çalışma grubu içinde daha sonra Irak Başvekili olacak Tevfik, Arnavut Kırallığı yapacak olan Ahmet, Ticaret Vekilliği yapacak olan Cezmi (Erçin), ve Hukuk Gazetesi’nin sahip ve başyazarlığını yapacak olan Cevat Hakkı (Özbey) de bulunuyordu. “Taşkın milliyetçiliği” ile “idealist”, “canlı” ve “heyecanlı” bir genç olarak tanındı. Şaduman Halıcı’ya göre (1) “Mahmut Esat’ın bu dönemde yaşadığı siyasal, toplumsal ortam, hukuk fakültesinde aldığı bilgilerin önüne geçmiş, düşünce dünyasının şekillenmesinde yaşantı ağır basmış gibi görünmektedir. 1908 kuşağının önemli isimlerinden biri olan Mahmut Esat, 1911-1912 öğretim yılı sonunda Hukuk Mektebinden parlak bir netice ile mezun olarak hukuk diplomasını aldı”.

Mahmut Esat Bozkurt’un Eşi Feheda Bozkurt’un anlatımıyla, bu aşamada Babası Hasan Bey, oğlunun eğitimini yeterli görerek Kuşadası’na çiftliğe dönmesini ve çiftliğin hukuk işlerinin sorumluluğunu almasını istemiştir. Hatta babası, topraklarının yarısını oğluna vermek ister. Mahmut Esat, İstanbul Üniversitesinde okuduğu Mecelle hukukunu yeterli görmemektedir. Babasından habersiz, ideallerini gerçekleştirmek için, Dayısı Ubeydullah Efendinin yardımıyla İsviçre’ye, tekrar hukuk okumaya gider. Her ne kadar Mahmut Esat’la Babasının arasındaki kırgınlık bir süre sonra giderilmiş ise de, Hasan Bey’in 1916’da ölümüne kadar bir daha yüz yüze görüşememişlerdir.

• İsviçre’de tekrar Hukuk Eğitimi, Doktora Çalışması ve Lozan Türk Yurdundaki Çalışmaları:

İsviçre’de Fribourg hukuk fakültesinde kaydolan Mahmut Esat, Lozan’da emekli bir öğretmen Mme Emma-Jemmi Happeler Badon’dan Fransızca ve demokratik siyaset dersleri alır. Fribourg Üniversitesinde tekrar lisans düzeyinde eğitim görür. 1913 yılında başladığı hukuk eğitimini, 1917 yılında bitirir. Lisans diplomasını alır. Aynı yıl, 1917 yaz döneminde doktora çalışmalarına başlar, 1918 yaz döneminde derslerini başarı ile tamamlar. Ders aşamasını tamamladıktan sonra doktora tezini yazmaya başlamıştır.

Fribourg üniversitesinde öğrenim gördüğü yıllar Osmanlı Devleti’nin zor dönemleriydi. İmparatorluktaki milliyetçi isyanlar (Yunan, Bulgar, vb) bağımsızlık getirmekte ve bu, Avrupa’da okuyan kimi Türk gençlerinde “Türklük” bilincinin uyanmasına yol açmaktaydı. Bu düşünce ile, Avrupa’nın birçok kentinin yanı sıra İsviçre’de Lozan’da, Cenevre’de ve Zürih’te çeşitli öğrenci dernekleri kuruldu. Kasım 1911’de Lozan Türk yurdu hayata geçti. Lozan Türk Yurdu, Mahmut Esat Bey’in, “Türklüğü yabancılar tanıtmak ve amaçlarından dünya kamuoyunu da haberli kılmak” düşüncesinden yola çıkarak, çok sayıda bilgilendirici konferans düzenledi. Mahmut Esat bu etkinliklerde aktif idi ve bir süre Lozan Türk yurdunun Başkanlığınıda yaptı.

İsviçre’de öğrenci iken Cenevre Başkonsolosumuz onu, “ateşli ve cevval özelliklerinden” dolayı, “uysal” bir öğrenci değil “ihtilalcidir” diyerek merkeze şikayet etmiştir.

Mahmut Esat’ın doktora tezi başlığı “Du Regime des Capitulations Ottomanes-leur caractere juridique d’apres l’histoire et les textes” ” (Osmanlı Kapitülasyonları Rejimi Üzerine) dir. Osmanlı İmparatorluğunun yüzyıllarca başına dert olan ve kaldırma girişiminde bulunsa da başarılı olamadığı kapitülasyonlarla ilgili olarak, Mahmut Esat, “eğer bu haklar, taraflardan birinin aleyhine ise kaldırılabilir” tezini bir Orta Avrupa ülkesinde savundu ve “Cum Laude” derecesi ile kabul ettirdi. Mahmut Esat, doktora tezinin son bölümünde kapitülasyonlara ilişkin şu sonuca varmıştı:
“Kapitülasyonlar ister tek taraflı ister karşılıklı anlaşma sayılsın taraflardan birinin menfaatlerine aykırı düşerse veya tabi olduğu şartlar değişirse tek taraflı olarak ilga edilebilirler”. Bu tezi, sonradan Lozan görüşmelerinde Türk tarafı önemli belge olarak ibraz edecektir. (Kızı Gün Bozkurt Tekant’ın dileği yerine gelmiş ve tez 2008 yılında Türkçe’ye çevrilmiştir).

Mahmut Esat, ülkede bağımsızlık savaşının başlaması ile, Fribourg Hukuk fakültesi dekanlığından doktora tezinin “Cum Laude” derecesi ile kabul edildiğine ilişkin bir belge almış (19 Mayıs 1919) ve derhal arkadaşları Şükrü Saracoğlu, Kazım Nuri ve Yurtsen Aliçeoğlu Harun’la ülkesini savunmak için yurda dönmüştür. Doktora diplomasının orijinalini, Kurtuluş savaşımızın tamamlanmasından çok sonra teslim almıştır.

Yurda dönüş ile birlikte, Mahmut Esat’ın yaşamında yepyeni bir mücadele dönemi başlayacaktır.

Kaynak:

1. Şaduman Halıcı. Yeni Türkiye Devletinin Yapılanmasına Mahmut Esat Bozkurt.